УКРАЇНА ТА УКРАЇНСЬКІ ТОПОНІМИ В ЧЕСЬКІЙ УРБАНОНІМІЇ
DOI:
https://doi.org/10.35433/philology.2(100).2023.111-125Ключові слова:
урбаноніми, топоніми, екзоніми, Україна, Чехія, чеська моваАнотація
Представлене дослідження урбанонімів базується на офіційному реєстрі RÚIAN, який адмініструє Чеське управління землевпорядкування та кадастру. Низку назв вулиць у Чехії мотивовано українськими топонімами або безпосередньо назвою цієї держави. Ці топоніми вживаються в номенклатурі вулиць у чеській формі, тобто як екзоніми (наприклад, вулиця Bělocerkevská від чеського екзоніма Bílá Cerekev для українського міста Біла Церква). Відтопонімні урбаноніми часто групуються й утворюють цілі урбанонімні системи. Можна виділити кілька різних мотивацій і водночас часових пластів: 1. Після Першої та Другої світових воєн вулиці називали на честь місць важливих битв на території України (наприклад, Zborovská, Sokolovská). Ці місця розглядали насамперед через їх роль у чеській історії, вони стали частиною створення тогочасного "культу" хоробрих чеських вояків. 2. У комуністичний період (1948–1989 рр.) основною функцією цих гонорифікаційних урбанонімів було декларування дружніх відносин з іншими соціалістичними державами. У деяких випадках урбаноніми також можуть бути мотивовані певною подібністю між чеським та українським міським простором (наприклад, будинки, побудовані в стилі соціалістичного реалізму на вулиці Kyjevská) 3. У посткомуністичний період нові відтопонімні урбаноніми демонструють співпрацю між містами (напр., Užhorodská) та регіонами (напр., Podkarpatská). 4. У 2022 році, після вторгнення Росії в Україну, низку вулиць у всьому світі було перейменовано на знак солідарності та підтримки країни, яка зазнала нападу. Нові ідеологічні урбаноніми з’явилися і в Чехії (Ukrajinská вПлзні та Ukrajinských hrdinů ‘Українські герої’ в Празі).
Посилання
Beneš J. Poznámky k pravopisu cizích zeměpisných jmen II. Naše řeč, 1935. Vol. 19, No. 3. Р. 82‒88.
Boháčová M. Exonyma v uličních názvech Česka. Prezentace na XXII. slovenské onomastické konferenci Produkcia a percepcia onymických systémov, Trnava, Slovensko, 5–7. 9. 2022.
Boháčová M. Jaselská, Vídeňská, Skandinávská – vžitá zeměpisná jména v brněnských uličních názvech. In: Rusínová, E. (ed.), Přednášky a besedy z LV. ročníku Letní školy slovanských (bohemistických) studií. Brno: Masarykova univerzita, 2023.
David J. Smrdov, Brežněves a Rychlonožkova ulice. Kapitoly z moderní české toponymie. Praha: Academia, 2011.
Dokulil M. Budapešť — Ujpest, Kispest. Naše řeč. 1950. Vol. 34. No. 1‒2, Р. 35‒37.
Dvořáková Ž. Odraz rusko-ukrajinské války v urbanonymii a v jazykové krajině ostatních zemí. Acta onomastica. 2023. Vol. 64. No. 1. Р. 22–44.
Fantová K. Plzeňský uličník. Pročpa se takle menujou? Plzeň: Starý most, 2019.
Flodrová M. Názvy brněnských ulic, náměstí a jiných veřejných prostranství v proměnách času. Brno: nakladatelství Šimon Ryšavý, 2009.
Geografický místopisný slovník. Praha: Encyklopedický institut ČSAV, 1993.
Gnatiuk O. ‒ Melnychuk A. Geopolitics of geographical urbanonyms: evidence from Ukrainian cities. Acta Universitatis Carolinae. Geographica, 2020. Р. 255‒268, URL: https://doi.org/10.14712/23361980.2020.19.
Harvalík M. Exonyma a cizí zeměpisná jména v češtině. In: Harvalík, M. Synchronní a diachronní aspekty české onymie. Praha: Academia, 2004. Р. 101−139.
Holodňáková, R. S uličnicí po Žatci. Ulice města Žatce. Žatec: Regionální muzeum K. A. Polánka v Žatci. 2020.
Index českých exonym. Standardizované podoby, varianty. Praha: Český úřad zeměměřický a katastrální. 2019.
Jihlavské listy. Ulice jako partnerská města. URL: https://www.jihlavske-listy.cz/clanek13713-ulice-jako-partnerska-mesta.html (Cit. 2023-04-09).
Jihlavsky.denik.cz. Nové jihlavské ulice budou mít historický kontext. URL: https://jihlavsky.denik.cz/zpravy_region/nove-jihlavske-ulice-budou-mit-historicky-kontext-20190613.html (Cit. 2023-04-11).
Kneselová H. Názvy veřejných prostranství v současném Brně. In: Odaloš P. – Majtán M. (eds.), Urbanonymá v kontexte histórie a súčasnosti. Banská Bystrica: Pedagogická fakulta, 1996. Р. 168‒171.
Kojetínová M. Toponyma jako místa paměti (na příkladu vybraných pražských urbanonym). Acta onomastica, 2013. Vol. 54. No. 1. Р. 145‒150.
Kojetínová M. O urbanonymických systémech pražských sídlišť a o obecných otázkách orientace v sídlištních prostorech. Acta onomastica, 2014. Vol. 55. Р. 167‒180.
Kovář D. – Koblasa P. Ulicemi města Českých Budějovic. Názvy českobudějovických veřejných prostranství v minulosti a dnes. České Budějovice: Veduta. 2005.
Lašťovka M. – Lašťovková B. Pražský uličník. Encyklopedie názvů pražských veřejných prostranství. Praha: Academia. 2022.
Lutterer I. Cizí zeměpisné názvy na českých mapách. Onomastica, 1968. Vol. 13. Р. 129‒141.
Martínek J. Cizinci na mapě Prahy aneb zahraniční osobnosti a lokality v pražské urbanonymii. In: Hrdina, J. – Jíšová, K. (eds.): Documenta Pragensia Supplementa X, Od Velkého tržiště k náměstí Jana Palacha: názvosloví veřejných prostranství ve městech střední Evropy. Praha: Archiv hlavního města Prahy, 2002. Р. 283–314.
Město Most. Odpověď na dotaz na přejmenování některých ulic v Mostě. URL: https://www.mesto-most.cz/odpoved-na-dotaz-na-prejmenovani-nekterych-ulic-v-moste/d-37761 (Cit. 2023-04-15).
Ostravský uličník. URL: http://www.mapomol.cz (Cit. 2023-04-10).
Ptáčníková M. Mezi Stalinovou třídou a Husákovým tichem. Kapitoly z pražské toponymie. Praha: Academia. 2021.
Šrámek R. Cizí místní jména v češtině (O exonymech v dnešní češtině). In: Daneš, F. (ed.), Český jazyk na přelomu tisíciletí. Praha: Academia, 1997. pp. 280‒286.
Štěpán P. Nová pražská detoponymická urbanonyma. Acta onomastica. 2012. 53. Р. 295–307.
Štěpán P. Valtická, Radouňova, Na Blanici (k problematice detoponymických urbanonym). In: Barnová, K. – Chomová, A. (eds.), Varia XXI. Zborník príspevkov z XXI. kolokvia mladých jazykovedcov (Banská Bystrica – Šachtičky 30. 11. – 2. 12. 2011). Banská Bystrica: Univerzita Mateja Bela, 2015. Р. 539–544.
Štěpán P. Lokální urbanonymické systémy. In: Ološtiak M. – Ivanová M. – Gianitsová-Ološtiaková L. (eds.), Varia XVIII. Zborník materiálov z 18. kolokvia mladýchРazykovedcov. Prešov: Prešovská univerzita v Prešove, 2009. Р. 667–669.
Tichák M. Lexikon olomouckých ulic. Olomouc: Burian a Tichák. 2009.
United Nations Group of Experts on Geographical Names. Glossary of Terms for the Standardization of Geographical Names. New York: United Nations, 2002. URL: https://unstats.un.org/unsd/ungegn/pubs/documents/Glossary_of_terms_rev.pdf.
Vykouk J. Kladenský uličník aneb Průvodce jmény ulic v Kladně. Kladno: Sládečkovo vlastivědné muzeum v Kladně, 2007.
Zita S. Historie v ulicích Tábora – táborské ulice v historii. Tábor: Ing. Václav Šedivý – nakladatelství OSSIS. 2010.
